Stereotyp kobiecości- czy ma wpływ na zdrowie psychiczne?

Czym jest stereotyp i jaka jest jego rola?

Stereotyp jest funkcjonującym w świadomości społecznej uproszczonym i zabarwionym wartościująco obrazem rzeczywistości, a więc kiedy myślimy stereotypowo przede wszystkim generalizujemy i wrzucamy określoną grupę ludzi do “jednego worka”. Najczęściej robimy to na podstawie jakiejś jednej lub kilku cech charakterystycznych dla danej grupy, która według nas ją wyróżnia. Rola stereotypów polega głownie na pomocy w szybkim przetwarzaniu informacji oraz szybkiej analizie otaczającej nas rzeczywistości. W zależności od treści stereotypu może on wpływać na naszą samoocenę, a nawet może stanowić swego rodzaju usprawiedliwienie dla naszego zachowania. Szczególnie znanymi i utartymi stereotypami są te dotyczące płci. Wyznaczają one swego rodzaju role dla każdej z płci i określają najbardziej pożądane cechy lub zachowania.

Warto podkreślić, że w obecnych czasach to mężczyźni są znacznie bardziej stereotypizowani od kobiet. W tym momencie większość kobiet stara się walczyć o swoje prawa i starają się pielęgnować u siebie cechy typowo określane jako “męskie”, a jednocześnie są bardzo przydatne w codziennym funkcjonowaniu (szczególnie na rynku pracy) jak np. stanowczość czy asertywność.

Stereotypowe cechy kobiece

Jakie najczęściej cechy są przypisywane kobietom? Zazwyczaj są one związane z przekonaniem, że powołaniem kobiety jest rodzina, a w szczególności dziecko i opieka nad nim, dlatego zwykle u kobiet doszukuje się cech takich jak:

Cierpliwość
Wrażliwość
Oddanie
Odpowiedzialność
Umiejętność doceniania innych

Cechy o charakterze negatywnym zwykle wiązane są z tym, że kobieta jest postrzegana jako słabsza od mężczyzny, dlatego cechy najczęściej kojarzone z kobietami to:

Bojaźliwość
Słabość
Potrzeba aprobaty
Zależność

Aktualnie wiele kobiet stara się pokazać, że jak najbardziej są w stanie zadbać o siebie same. Bardzo często sfera domowa i zakładanie rodziny odchodzi na dalszy plan, a koncentracja pada na sferę zawodową. Większość z nas woli nie czuć się zależna od kogoś innego i wolimy sami o sobie decydować. Płeć nie powinna stanowić pod tym względem bariery. Warto jednak pamiętać, że nie zawsze będziemy w stanie sami sobie ze wszystkim poradzić. W takich przypadkach należy nie bać się poprosić o pomoc, bo nie jest to żaden wstyd, ani oznaka słabości (wręcz przeciwnie!).

Stereotypy związane ze sferą domową oraz z pracą

Mimo walki o równouprawnienie na rynku pracy nadal występują nierówności między kobietami i mężczyznami. Stanowiska kierownicze i menedżerskie zazwyczaj są zdominowane przez mężczyzn i niestety jednym z czynników, który na to wpływa jest stereotyp kobiecości (zarówno pod kątem cech, jak i ról). Kobiety bardzo często nie dostają możliwości awansu lub są hamowane w rozwoju zawodowym ze względu na przekonanie, że rolą kobiety jest urodzenie dziecka, co wiąże się z przejściem na urlop macierzyński. Pracodawcy zwykle tego się obawiają (kobieta podczas urlopu macierzyńskiego otrzymuje wynagrodzenie oraz nie może zostać w tym okresie zwolniona z pracy) i kiedy mają możliwość zatrudnić lub awansować pracownika płci męskiej decydują się na ten krok. Zjawisko hamowania możliwości awansu lub rozwoju zawodowego nosi nazwę “szklanego sufitu”. Ponad to warto również zaznaczyć, że stereotypowo to mężczyznom przypisuje się pewność siebie oraz ambicję, dlatego kiedy sięgają oni po coraz to wyższe stanowiska to nikogo taki obrót spraw nie dziwi. Natomiast kobiety, jako te bardziej nieśmiałe i cierpliwe zwykle nie podejmują tak radykalnych kroków w obawie, że są za słabe. Ponad to mężczyźni pracujący wraz z kobietą, która wykazuje się wysokim poziomem ambicji, mogą odebrać to jako zagrożenie dla ich pozycji (oczywiście nie wszyscy).

W sferze rodzinnej również ogromną rolę odgrywa przekonanie, że to do kobiety należy obowiązek opieki nad dziećmi oraz domem, podczas gdy mężczyzna jest odpowiedzialny za utrzymanie rodziny oraz, w kryzysowej sytuacji, obronę swoich bliskich przed niebezpieczeństwem. W procesie wychowania dziecka najczęściej kluczową rolę odgrywa matka. Stereotypowo to matki okazują czułość, która małemu dziecku jest szczególnie potrzebna do odpowiedniego rozwoju. Stereotypowo ojcowie stronią od czułości, za to skupiają się na przekazywaniu informacji, nauce nowych czynności (takich jak np. jazda na rowerze czy też pomoc w pracy domowej z matematyki). W obecnych czasach większość par decyduje się jednak na inny model związku, a mianowicie związek egalitarny. Polega on na tym, że decyzje podejmowane są przez oboje partnerów równorzędnie. Partnerzy w związkach egalitarnych deklarują wyższy poziom satysfakcji i zadowolenia. Ponad to jest to dobry sposób na równy podział obowiązków domowych, co wpłynie pozytywnie na samopoczucie oraz satysfakcję ze związku – w stereotypowym podejściu kobieta po powrocie z pracy musi jeszcze zająć się domem, obiadem i ewentualnie dziećmi, przez co na koniec dnia nie ma już energii na przyjemności. Może się to wiązać ze wzrastającym poczuciem frustracji, a to ma negatywny wpływ na wspólne życie i jakość związku.

Stereotypy od najmłodszych lat

Stereotypy poznajemy już w bardzo wczesnej młodości i są one związane z poznawaniem otaczającego nas świata (uczymy się o rolach, które pełnimy w społeczeństwie i jakie cechy są w nim pożądane) oraz w kształtowaniu się zachowań. Niestety proces edukacji, szczególnie na etapie przedszkolnym i wczesnoszkolnym, jest przede wszystkim oparty na stereotypach. Małe dziewczynki są uczone tego, że:

Komunikacja służy przede wszystkim do tworzenia relacji i więzi z innymi
Powściągliwość jest pożądaną cechą i należy wstrzymywać się od krytyki innych, a jeśli już trzeba to zrobić, to należy zrobić to delikatnie
Komunikacja służy do okazywania empatii i wrażliwości
Zabawy sugerowane dziewczynkom zwykle mają charakter przygotowawczy do przyszłego życia rodzinnego – zabawa w dom, zabawa lalkami itp.

I tak jak cechy typu “empatia” i “wrażliwość na uczucia innych” są jak najbardziej pozytywne i warto je w sobie pielęgnować, tak warto również pokazać małym dziewczynkom jak ważną i przydatną umiejętnością jest pewność siebie, walka o swoje i ambicja. Poza tym wpajanie im, że powinny stronić od krytyki może mieć dla nich przykre konsekwencje, gdyż może przerodzić się to w nadmierną nieśmiałość, a nawet obawę przed zwróceniem uwagi w sytuacji, gdzie byłoby to konieczne.

Kanon piękna

Mimo, że ruch body positivity wywołał wiele pozytywnych zmian i dalej działa w kierunku uświadomienia społeczeństwa, że każdy zasługuje na szacunek bez względu na to jak wygląda, wciąż nie możemy się całkowicie odpędzić od stereotypowego spojrzenia na kanon kobiecego piękna. Zwykle czy to w reklamach lub filmach głównie widzimy kobiety o figurze klepsydry, elegancko ubrane i z nienaganną fryzurą. Kładzie to ogromną presję na to, jak każda z nas powinna wyglądać. Stereotypowy kanon piękna zakłada, że:

Atrakcyjna kobieta, to kobieta szczupła o figurze klepsydry
Ma długie nogi, ale wciąż jest niższa od mężczyzny
Jest zadbana – ładne, schludnie uczesane włosy, zawsze czyste i wyprasowane ubrania
Wygląda naturalnie, ale nie ma niedoskonałości (zmarszczki, blizny, krostki)

Oczywiście istnieją kobiety, które w większym bądź mniejszym stopniu spełniają przedstawione warunki i nie ma w tym nic złego (dopóki nie stosują w tym kierunku środków dla nich szkodliwych). Jednakże należy pamiętać, że każdy z nas prezentuje swego rodzaju piękno i fakt, że się różnimy jest wspaniały i piękny. Gdybyśmy wszyscy wyglądali tak samo byłoby z pewnością nudno. Oczywiście w przypadku, gdy nasz styl życia zagraża naszemu zdrowiu lub życiu należy przede wszystkim skonsultować się ze specjalistą, który pomoże nam obrać odpowiednią drogę ku zdrowszemu trybowi życia. Stereotypy dotyczące wyglądu kobiet kładą na nie ogromną presję i powodują znaczny spadek samopoczucia i pewności siebie. W gonitwie za “ideałem” katujemy się ścisłą dietą i ćwiczeniami fizycznymi, co wcale może nie skończyć się dobrze, a może nawet wpędzić w chorobę jaką jest anoreksja lub bulimia. Dlatego w sytuacji, w której mamy ogromne trudności w akceptacji swojego ciała należy skonsultować się z psychodietetykiem, który pomoże nam w osiągnięciu założonego celu.

Co to jest seksizm i mizoginia? Jakie przybierają formy?

Seksizm jest to nic innego jak dyskryminacja ze względu na płeć i może dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Natomiast mizoginia to nienawiść, pogarda lub uprzedzenie wobec kobiet, która zazwyczaj występuje w większym stopniu u mężczyzn niż u kobiet (choć to wcale nie oznacza, że nie może wystąpić). Seksizm może występować w dwóch formach:

Seksizm wrogi:
- Nieprzychylne postawy wobec kobiet, które opierają się na przekonaniu o ich niższości względem mężczyzn, niższym poziomie inteligencji i niższych kompetencjach
- Paternalistyczna dominacja – ograniczenie wolności kobiety, w celu uchronienia jej od wyrządzenia jej krzywdy
- Wrogość wobec manipulującej seksualności kobiet i ewentualnej dominacji w tym obszarze
Seksizm dobrotliwy:
- Pozytywne postawy wobec kobiet, wyrażające stereotypowe i tradycyjne przekonania, wzbudzające u obserwatora pozytywne odczucia – np. idealizowanie kobiet jako obiektu miłości romantycznej, idealizowanie kobiety w roli matki i pani domu

Każdy z rodzajów seksizmu ma swoje konsekwencje:

Konsekwencje seksizmu wrogiego:
- Luka płacowa
- Zawodowa segregacja płciowa
- Zróżnicowany prestiż zawodowy
- Asymetria związana z urlopami rodzicielskimi
- Asymetria obciążenia obowiązkami domowymi
- Kryteria rekrutacyjne
- Poparcie dla tradycyjnych ról płciowych
- Odmienne traktowanie kobiet i mężczyzn
- Stereotypy na temat niższych kompetencji kobiet
Konsekwencje seksizmu dobrotliwego:
- Idealizacja kobiety w tradycyjnej roli płciowej
- Faworyzacja kobiety w tradycyjnej roli płciowej
- W odczuciu kobiet nasila przekonanie, że świat jest urządzony sprawiedliwie (szczególnie w krajach, w których kobiety mają najmniej praw)
- Motywacyjne, związane z oczekiwaniami i poziomem wykonania zadań, wyuczoną bezradnością

Mizoginia również może przybierać różne formy:

Ginefobia – lęk przed ciałem kobiety i jego biologią (np. przed menstruacją)

Matryfobia – lęk przed matkami
Ukorofobia – lęk przed żoną, niewiara w lojalność kobiet wchodzących do rodziny
Mizogamia – lęk przed małżeństwem i niechęć do instytucji małżeństwa

Podsumowanie

Stereotypy na tyle głęboko ukształtowały swoją pozycję i znaczenie w naszej kulturze, że bardzo trudno jest je nam odrzucić. Co prawda w obecnych czasach nie są one już tak restrykcyjne jak w przeszłości, jednak dalej stanowią swego rodzaju bariery i utrudnienia czy to na poziomie zawodowym czy też wywołują ogromną presję w kwestii wyglądu i komfortu psychicznego. W tym wszystkim powinniśmy pamiętać, że zawsze należy działać w zgodzie ze sobą, z szacunkiem do innych oraz dla samego siebie, gdyż to zapewni nam harmonię zarówno psychiczną, jak i fizyczną. A jeśli za bardzo ulegamy naciskom ze strony społecznie przyjętych ról należy rozważyć konsultację ze specjalistą – psychologiem, psychoterapeutą, lekarzem lub dietetykiem.